Starzec jakubek (Jacobaea vulgaris) jest jednym z ponad 100 krajowych gatunków żółto kwitnących ziół. Na pozór nie wygląda szczególnie i zupełnie nie wybija się spośród innych kwitnących w jednym czasie roślin. Na uwagę zasługują jego toksyczne właściwości oraz to, że jeszcze do niedawna był szeroko stosowany w ziołolecznictwie.
Nazwa starca jakubka pochodzi od imienia jednego z 12 apostołów – św. Jakuba, którego święto obchodzone jest 25 lipca, czyli podczas pełni kwitnienia rośliny. Starzec jakubek często mylony jest z innymi gatunkami starców, a także dziurawcem zwyczajnym, a nawet wrotyczem, lub nawłocią. Czy, dlaczego i komu może zagrażać niepozorny starzec jakubek?
Jak wygląda starzec jakubek?
Starzec jakubek jest rośliną trwałą, wysoką na 40-60 cm (według niektórych źródeł nawet do 120 cm). Posiada wzniesioną, wełnisto owłosioną łodygę, często purpurowo nabiegłą, która u góry jest gałęzista ze złoto żółtymi kwiatkami, charakterystycznymi dla rodziny złożonych (Asteraceae). Tworzą zebrane w podbaldachy koszyczki o średnicy 1,5-2,5 cm, uformowane w wiechę.
Liście starca jakubka za młodu są pajęczynowato owłosione. Odziomkowe i dolne łodygowe lirowato-wcinane, tępe, ząbkowane, a górne pierzastodzielne.
Starzec jakubek kwitnie od czerwca do września.
Liśćmi starca jakubka żywią się gąsienice motyla o nazwie proporzyca marzymłódka (Tyria jacobaeae).
Zdjęcie 1. Starzec jakubek kwitnie od czerwca do sierpnia
Fot. Elżbieta Korbuszewska
Gdzie rośnie starzec jakubek?
Starca jakubka spotkamy na zaniedbanych, mokrych i podmokłych oraz zalewanych okresowo łąkach, ponadto na polanach, przy rowach, przydrożach, zboczach, zaroślach.
Czy starzec jakubek jest trujący?
Starzec jakubek przez długie lata wykorzystywany był w ziołolecznictwie, jednak stwierdzono właściwości trujące, a nawet rakotwórcze tej rośliny. Starzec jakubek zawiera olejek eteryczny, fenolokwasy, alkaloidy pirolizydynowe (jakobina, jakodyna, jakonina, senecjonina, renardyna).
To właśnie alkaloidy pirolizydynowe działają mutagennie, kancerogennie i hepatotoksycznie, co potwierdzono doświadczalnie na zwierzętach. Wraz z wykryciem występowania w starcu jakubku toksycznych związków, przestał on mieć znaczenie w medycynie i ziołolecznictwie.
Starzec jakubek jest rośliną trującą, niepożądaną w runi i omijaną przez zwierzęta.
Alkaloidy występują powszechnie w różnych roślinach, np. w żmijowcu zwyczajnym, jednak w przypadku starców, w tym i starcu jakubku stężenie tych związków jest dużo wyższe.
Zdjęcie 2. Starzec jakubek był używany w zielarstwie
Fot. Elżbieta Korbuszewska
Starzec jakubek jest trujący jako roślina świeża, ale także jako roślina suszona i zwiędła, dlatego podana w suszu np. koniom, czy królikom może stanowić duże zagrożenie dla zwierząt. Działa jako trucizna kumulująca się w wątrobie. Śmiertelne zatrucie może spowodować jednorazowe podanie zwierzęciu dużej porcji rośliny lub podawanie mniejszych przez dłuższy czas.
Przed spożyciem starca jakubka powinno się chronić dzieci oraz zwierzęta domowe.
Ze względu na toksyczność starzec jakubek stracił zainteresowanie zielarzy. Kiedyś uważano, że roślina leczy np. kolki, nadciśnienie tętnicze, choroby skóry, wypryski, czy trudno gojące się rany.
Warto podziwiać starca jakubka, ale lepiej unikać spożycia w jakiejkolwiek postaci.
Podziękowanie:
Serdecznie dziękuję pani Elżbiecie Korbuszewskiej za udostępnienie pięknych zdjęć do artykułu.
