Wśród wielu ludzi panuje przeświadczenie, że w miejscu, w którym kiedyś istniały zakłady produkcyjne czy kopalnie, nie ma prawa pojawić się nic innego. Tymczasem mimo że droga prowadząca do ponownego wykorzystania tych terenów często jest długa i kręta, efekt finalny służy środowisku oraz lokalnej społeczności.
Co charakteryzuje obszar poprzemysłowy?
Dawniej nie poświęcano ochronie środowiska tak dużo uwagi, jak dziś. To właśnie zwiększające się wymagania związane z unikaniem negatywnego oddziaływania produkcji na otoczenie są jedną z przyczyn likwidacji zakładów przemysłowych. W Polsce dużą rolę w zamykaniu fabryk odegrała restrukturyzacja oraz dezindustrializacja rozpoczęta w 1989 roku. Jeśli chodzi o obszary pokopalniane, najczęściej są opuszczane ze względu na wyczerpanie złóż cennych materiałów.
Tereny, na których kiedyś znajdowały się zakłady przemysłowe czy kopalnie często są opuszczone, zdewastowane i zanieczyszczone. Mogą one być miejscem przebywania bezdomnych oraz ludzi związanych z przestępczością. Wszystko to sprawia, że obszary poprzemysłowe i pokopalniane nierzadko stanowią zagrożenie dla środowiska, a także cechują się negatywnym wizerunkiem.
Rekultywacja a rewitalizacja
Miejsca, w których niegdyś istniały fabryki, często są zanieczyszczone substancjami ropopochodnymi, fenolami, cyjankami czy metalami ciężkimi. Nie zawsze sprawia to jednak, że tereny te są nieprzydatne. Oby ocenić ich potencjał, najpierw należy wykonać badania gruntu i wody podziemnej. Jest to pierwszy krok rekultywacji, czyli zespołu działań zmierzających do przywrócenia gruntom zdegradowanym wartości przyrodniczych lub użytkowych.
Kiedy już wiadomo, z jakimi zanieczyszczeniami się borykamy, należy dobrać właściwą metodę remediacji, czyli oczyszczenia terenu, a następnie odpowiednio go ukształtować i doprowadzić do oczekiwanego stanu.
Po rekultywacji można przejść do rewitalizacji. Jest to połączenie w jednym procesie działań o charakterze technicznym, środowiskowym i społecznym, które skutkuje poprawą stanu środowiska, przywróceniem porządku przestrzennego, ożywieniem gospodarczym oraz poprawą jakości życia lokalnej społeczności. Innymi słowy, jest to całość działań podejmowanych w celu nadania danemu terenowi określonych funkcji. Zatem rekultywacja może być częścią rewitalizacji.
Wszystkie opisane działania pomagają ustalić, jak szerokie czynności naprawcze są konieczne, aby nadać obszarowi poprzemysłowemu nowe funkcje.
Przykłady wykorzystania terenów poprzemysłowych i pokopalnianych
W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie inwestorów z branży budowlanej terenami poprzemysłowymi. Wynika to z faktu kurczenia się dostępności obszarów pod zabudowę mieszkaniową. Zaletą miejsc, w których kiedyś istniały zakłady przemysłowe, jest niejednokrotnie ich lokalizacja — na obrzeżach miast. Stwarza to dogodne warunki dla ludzi ceniących sobie spokój, a przy okazji sprawia, że tereny dawniej zdegradowane odzyskują funkcjonalność. Popularne jest też stawianie budynków publicznych na terenach niegdyś przeznaczonych pod przemysł. Dowodem na to jest chociażby Hotel InterContinental Shimao w Chinach, który powstał w zamkniętym kamieniołomie.
Innym sposobem wykorzystania terenów dawniej zdegradowanych jest ich przeistoczenie w atrakcję turystyczną. Przykładem jest przerobienie nieczynnego wyrobiska w Ujsołach na Żywiecczyźnie, z którego utworzono teren rekreacyjno-wypoczynkowy. Istnieje tam m.in.: naturalna ścianka wspinaczkowa, kąpielisko dla dzieci i dorosłych, park linowy, czy też tyrolka.
Kolejną drogą zagospodarowania terenów pokopalnianych i poprzemysłowych jest dostosowanie ich do pełnienia funkcji edukacyjnych. Mowa tu o wszelkich ścieżkach dydaktycznych, wyposażonych w tablice poglądowe i informacyjne. Można w ten sposób zachęcić ludzi do aktywności fizycznej oraz promować edukację ekologiczną. Infrastrukturę taką spotkamy w wielu miejscach, w tym na przykład na terenie dawnej kopalni surowców mineralnych w Nowogrodzie Bobrzańskim lub na obszarze kopalni wapienia w miejscowości Górażdże pod Opolem.
Istnieje szeroka gama sposobów na wykorzystanie gruntów, które mogą wydawać się nieużyteczne przez to, jaką mają przeszłość. Ważna jest świadomość, że nie zawsze tereny poprzemysłowe i pokopalniane są spisane na straty i niejednokrotnie korzystamy z ich bogactwa, przebywając na wakacjach czy odpoczywając podczas weekendowych wycieczek.
