Naukowcy alarmują, że dorsze bałtyckie stają coraz mniejsze i wymykają się z rybackich sieci. Dorosłe osobniki jeszcze 30 lat temu osiągały nawet metr długości i ważyły do 40 kilogramów, a dziś jedna ryba bez problemu mieści się na talerzu. Zespół badaczy z Niemiec, Norwegii i Danii dowiódł, że zmiany ewolucyjne są skutkiem nadmiernych połowów i stwarzają ryzyko nieodwracalnych konsekwencji dla całej populacji ryb. W jaki sposób rybołówstwo stanowi zagrożenie dla dorsza bałtyckiego?
Jakie są przyczyny zmniejszenia się dorsza bałtyckiego?
Zmiany ewolucyjne dorsza bałtyckiego to przykład doboru naturalnego, a konkretnie selekcji kierunkowej – ewolucyjnego preferowania osobników o określonych cechach i eliminowania pozostałych. Dorsze adaptują się do panujących warunków środowiskowych. Badania biologów wykazały, że zjawisko selekcji wpłynęło na geny odpowiadające za tempo wzrostu.
Według naukowców zmniejszenie rozmiarów dorsza bałtyckiego jest wynikiem działalności człowieka. Zmiany w genomie, które nastąpiły w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, są powiązane z intensywną eksploatacją tych ryb. Osobniki, które szybko rosły szybko praktycznie zniknęły. Przeważać zaczęły te, które wolniej dojrzewają i osiągają mniejsze rozmiary.
Po raz pierwszy w przypadku gatunku w pełni morskiego udowodniliśmy, że zmiany ewolucyjne w genomie ryb poddawanych intensywnej eksploatacji doprowadziły populację na skraj załamania – informują naukowcy.
Jak naukowcy przeprowadzili badania?
Naukowcy do badania zmian w genotypie dorszy bałtyckich wykorzystali otolity, czyli kamyczki błędnikowe (niewielkie wapienne struktury z ucha wewnętrznego ryby), które pobrano od 152 osobników złowionych w Basenie Bornholmskim (znajdującym się między duńską wyspą Bornholm, Szwecją a Polską) w latach 1996-2019.
Po przeprowadzeniu analizy chemicznej oraz sekwencjonowania DNA okazało się, że dorsze bałtyckie, które rosną wolniej, są lepiej przystosowane do warunków środowiskowych – także w miejscach intensywnych połowów.
Mniejszy rozmiar – większe zagrożenie?
Mniejszy dorsz bałtycki jest w stanie wymknąć się z sieci rybackiej, jednak ewolucyjne zmiany są źródłem innych zagrożeń. Ryby stają się bardziej podatne na zmiany klimatyczne. Mniejszy rozmiar utrudnia także bronienie się przed drapieżnikami. Ponadto wydają mniej potomstwa, co może szczególnie niekorzystnie wpływać na liczebność populacji w dłuższej perspektywie czasu.
Czy zakaz połowu dorsza bałtyckiego pomoże?
Od 2020 r. obowiązuje zakaz połowu dorszy w Morzu Bałtyckim, wprowadzony przez Unię Europejską ze względu na załamanie populacji. Początkowo restrykcje miały trwać krócej, jednak okazało się, że nie doprowadziły do oczekiwanych rezultatów i zwiększenia liczebności tych ryb.
Liczebność dorsza bałtyckiego jest nadal określana jako krytyczna. Przyczyną jest nie tylko przełowienie, ale także duża liczba drapieżników oraz zmiany klimatyczne.
Badacze podkreślają, że zmiany w genomie dorszy są poważne i mogą być trwałe. Warianty genetyczne związane z szybszym wzrostem zostaną utracone na zawsze, możliwe, że nie pomoże nawet odbudowa populacji. Naukowcy wskazują, że wyniki tych badań stanowią dowód na to, jak silny wpływ może mieć działalność człowieka na ewolucję gatunków.
Źródło: Han K.Y., Brennan R.S., Monk C.T., Jentoft S., Helmerson C., Dierking J., Hüssy K., Kokubun É.E., Fuss J., Krause-Kyora B., Thomsen T.B., Heredia B.D., Reusch T.B.H. 2025. Genomic evidence for fisheries-induced evolutionin Eastern Baltic cod. Science Advances 11. https://www.science.org/doi/10.1126/sciadv.adr9889
