Szczaw (Rumex L.) to niezwykła roślina. Pomimo że doceniany był już w starożytności, teraz odszedł trochę w zapomnienie. Warto pamiętać o nieporównywalnym smaku i prozdrowotnych właściwościach szczawiu. Jednak wskazanie gatunku najlepszego do zbioru w naturze nie wydaje się być oczywiste.

Mało kto zdaje sobie sprawę, że rodzaj szczaw (Rumex L.)obejmuje ponad 200 gatunków roślin rocznych, dwuletnich i bylin. W Polsce reprezentowany jest przez 25 gatunków, co rodzi problem z rozpoznawaniem oraz wyborem roślin w celu zbioru i konsumpcji. Sprawę może utrudniać fakt, że szczaw nie tylko występuje w formie dzikiej, ale także uprawnej. Jednak nie podlega wątpliwości, że zupa szczawiowa ze szczawiu zebranego własnoręcznie smakuje najlepiej!

Gdzie rośnie szczaw

Szczaw jest gatunkiem kosmopolitycznym – szeroko rozpowszechnionym. Rodzaj ten występuje niemal na całym świecie, lecz najwięcej szczawi rośnie w strefie klimatu umiarkowanego w Europie i Azji. Niektóre gatunki występują jako gatunki zawlekane przez człowieka.

Poszczególne gatunki są charakterystyczne dla różnych środowisk. Wśród nich znajdziemy szczaw górski, czy szczaw nadmorski. Okolice zbiorników wodnych porasta szczaw wodny. Wiele gatunków spotkamy na łąkach i pastwiskach, jak np. szczaw kędzierzawy (zwany kobylakiem) i szczaw polny.

Wobec powyższego można stwierdzić, ze szczaw jest gatunkiem szeroko dostępnym i postawić pytanie o gatunek najbardziej nadający się do zbioru.

Najpospolitsze gatunki szczawiu

Najpospolitsze i „łatwo dostępne” gatunki szczawiu to szczaw zwyczajny (Rumex acetosa) i szczaw polny (Rumex acetosella). Warto bliżej im się przyjrzeć, po to aby móc je rozróżnić i wybrać gatunek najlepszy do zbioru.

Szczaw zwyczajny (Rumex acetosa) to roślina o cienkiej wzniesionej łodydze 30-100 cm, w górnej części często rozgałęziona, w dolnej przebarwiona na czerwono.

Dolne liście szczawiu zwyczajnego są duże, jajowatolancetowate, o klapach oszczepowatych. Liście górne lancetowate, prawie siedzące.

Kwiatostan walcowaty, luźny gałęzisty, bezlistny, zielonordzawy lub czerwonordzawy o czerwonawych szypułkach.

Występuje najczęściej na średniowilgotnych, wilgotnych torfowych łąkach, a także na polanach, skrajach lasów i przy rowach.

Kwiatostan walcowaty, luźny gałęzisty, bezlistny, zielonordzawy lub czerwonordzawy o czerwonawych szypułkach.

Roślina kwitnie od maja do lipca. Jest bogata w liczne związki chemiczne – w liściach flawonoidy, a w korzeniach glikozydy i garbniki. Dzięki tym składnikom szczaw zwyczajny wykorzystywany jest w medycynie ludowej i farmakologii.

Szczaw polny (Rumex acetosella) charakteryzuje się większą od zwyczajnego zawartością kwasu szczawiowego.

Łodyga rośliny jest dość cienka i wzniesiona, dorasta do 50 cm. Powyżej połowy zwykle rozgałęziona, o czerwonawym przebarwieniu w dolnej części.

Liście szczawiu polnego są mniejsze od szczawiu zwyczajnego. Są pojedyncze, podłużnie lancetowate, na końcach zaostrzone, stopniowo zwężające się w ogonek liściowy. U nasady posiadają dwie oszczepowate, wyrastające na boki i ostro zakończone łatki. Dolne liście rośliny są wyraźnie większe.

Kwiatostan szczawiu polnego ma postać gron, usytuowanych na rzadko rozmieszczonych rozgałęzieniach bezlistnej łodydze.

Szczaw polny porasta pastwiska, ugory, pobocza, nieużytki. Uchodzi za roślinę wskaźnikową gleb kwaśnych, a także inwazyjny chwast.

Według jednych źródeł szczaw polny jest jadalny, według innych toksyczny ze względu na duży poziom ilość kwasu szczawiowego, szczególnie w liściach. Zawiera też rutynę i saponiny.

Jakie gatunki szczawiu zbierać?

Wybierając pośród wielu gatunków, warto zastanowić się nad kryteriami.

Szczaw możemy zbierać, mając na uwadze:

• cel konsumpcji, czyli przeznaczenie,
• dostępność i ilość rośliny,
• wielkość liści,
• zawartość kwasu szczawiowego.

Biorąc pod uwagę najpopularniejsze gatunki szczawiu, jak: szczaw kędzierzawy (zwany kobylakiem), szczaw polny, szczaw zwyczajny, szczaw skupiony, szczaw tępolistny, szczaw wodny, dochodzimy do wniosku, że wybór gatunków jest bardzo szeroki.

Ponieważ szczaw jest także rośliną leczniczą, do zbioru w celu przeprowadzenia kuracji zaleca się szczaw kędzierzawy (kobylak). Surowcem leczniczym są tu nasiona i korzeń, a najlepszy termin dla ich zbioru to wiosna i jesień.

Ze względu na efektywność zbioru, najlepiej zbierać gatunki szczawiu o dużych liściach, a relatywnie duże ma szczaw zwyczajny. Jest on też idealnym gatunkiem nadającym się do konsumpcji ze względu to, iż nie zarzuca mu się, że jest gatunkiem trującym, tak jak w przypadku szczawiu polnego. Szczaw zwyczajny rośnie w miejscach łatwo dostępnych, a jeśli się pojawia, to występuje przeważnie w znacznej ilości. Dlatego szczaw zwyczajny jest gatunkiem najbardziej powszechnie zbieranym w celach konsumpcyjnych.

Najlepszą porą na zbieranie szczawiu jest okres przed kwitnieniem roślin.

Sałatka z dodatkiem własnoręcznie zebranych liści szczawiu, zupa szczawiowa? Dlaczego by nie!