Niektóre gatunki pełnią w ekosystemie wyjątkową rolę – chronią nie tylko siebie, ale i całe otoczenie. Troska o ich przetrwanie zapewnia bezpieczeństwo wielu innym organizmom, które dzielą z nimi przestrzeń. Są to gatunki parasolowe. Porównywane jest to do rozłożenia wielkiego parasola nad całą społecznością ekologiczną. Jakie zwierzęta są strażnikami przyrody i dlaczego ochrona jednego gatunku może uratować setki innych?
Naukowcy z Kalifornii wykazali, że ochrona gatunków parasolowych przynosi korzyści dla ekosystemów. Badania nad głuszcem ostrosternym (ptakiem z rodziny kurowatych) dowiodły, że na terenach objętych jego ochroną liczba kręgowców jest aż o 82% większa w porównaniu do obszarów nieobjętych ochroną.
Jak działają gatunki parasolowe?
Koncepcja gatunków parasolowych, wprowadzona w 1984 roku, stała się głównym elementem strategii ochrony przyrody. Gatunki parasolowe, inaczej osłonowe, to organizmy, których ochrona pośrednio przyczynia się do ochrony wielu innych gatunków współwystępujących w tym samym ekosystemie.
Zazwyczaj są to duże zwierzęta drapieżne lub roślinożerne, które do przetrwania wymagają rozległych, dobrze zachowanych siedlisk. Działania na ich rzecz przynoszą korzyści także mniejszym gatunkom o specyficznych wymaganiach, np. płazom i gryzoniom. Dodatkowym atutem gatunków parasolowych jest ich charyzma – duże, lubiane przez ludzi zwierzęta łatwiej zdobywają wsparcie społeczne, co sprzyja skuteczniejszej ochronie ekosystemów.
Przykłady gatunków parasolowych
Na całym świecie działania na rzecz ochrony przyrody często skupiają się na gatunkach parasolowych.
Organizacja WWF uznała jaguara za gatunek osłonowy, określając go mianem ambasadora obu Ameryk. Te drapieżniki zamieszkują różnorodne ekosystemy od USA po północną Argentynę. Jaguary pełniąc rolę zarówno drapieżników szczytowych, jak i gatunków kluczowych, regulują liczebność kopytnych roślinożerców i ssaków zjadających nasiona. W celu ich ochrony w Ameryce Południowej utworzono 36 obszarów chronionych z korytarzami ekologicznymi, które umożliwiają migrację i wymianę genetyczną pomiędzy populacjami.
Przykładem gatunku parasolowego jest również tygrys bengalski, którego ochrona sprzyja zachowaniu różnorodności biologicznej w Azji Południowej. W 2010 roku wyznaczono strefę ochronną o długości 1000 km, która objęła lasy klimatu umiarkowanego i podbiegunowego. Strefa dodatkowo zapewniła ochronę jeleniom, łosiom i dzikom.
Kolejnym ważnym gatunkiem parasolowym jest niedźwiedź grizzly. Wraz z odchodami wydala on nasiona owoców i pomaga w rozmnażaniu roślin. Przyczynia się również do polepszania warunków glebowych poprzez rozkopywanie ziemi. Jakby tego było mało wzbogaca glebę w azot i dostarcza pokarmu innym zwierzętom, takim jak lisy i kruki. Obszar ochronny dla niedźwiedzia grizzly w Górach Skalistych w Albercie, według naukowców, korzystnie wpływa na 16 innych gatunków dużych ssaków!
Oprócz wymienionych gatunków, rolę parasolów pełni wiele innych zwierząt. W Azji należą do nich np. panda wielka i słoń indyjski, w Afryce – sęp afrykański, gnu i goryl górski, a w Europie – żubr, wilk i świstak. W Australii taką funkcję pełni koala, a w oceanach – wieloryb biskajski.
Jaka jest różnica między gatunkiem parasolowym, a gatunkiem kluczowym i wskaźnikowym?
W ekologii i ochronie przyrody istnieje wiele terminów, które odnoszą się do koncepcji podobnych do gatunków parasolowych. Niektóre z nich mają różne znaczenia i nie zawsze mogą być używane zamiennie.
Gatunki kluczowe odgrywają fundamentalną rolę w funkcjonowaniu ekosystemu, wpływając na jego strukturę i stabilność w stopniu niewspółmiernym do swojej liczebności. Termin „keystone” nawiązuje do zwornika – kluczowego kamienia w łuku, który utrzymuje całą konstrukcję. Jego usunięcie powoduje zawalenie się łuku. Podobnie w ekosystemie, zniknięcie gatunku kluczowego może zaburzyć równowagę i doprowadzić do poważnych zmian, a nawet całkowitego załamania ekosystemu.
Jednym z przykładów takich gatunków są bobry, które znacząco wpływają na ekosystem poprzez budowę tam i tworzenie terenów podmokłych. Innym ciekawym przypadkiem są wydry morskie. Polują one na jeżowce, których nadmierna populacja może zniszczyć lasy wodorostów. Kontrolując liczebność jeżowców, wydry przyczyniają się do zachowania zdrowia podwodnych ekosystemów, które stanowią schronienie dla wielu gatunków ryb i innych organizmów morskich. Gatunki kluczowe nierzadko pełnią również rolę gatunków parasolowych, chroniąc szerokie spektrum innych gatunków żyjących w tym samym środowisku.
Z kolei gatunki wskaźnikowe odzwierciedlają kondycję ekosystemu i mogą sygnalizować zachodzące w nim zmiany. Często jako pierwsze reagują na zaburzenia środowiskowe, pełniąc rolę naturalnych „czujników”.
Dobrym przykładem gatunku wskaźnikowego są porosty, takie jak płucnica islandzka (Cetraria islandica). Porosty są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenie powietrza, zwłaszcza na wysokie stężenie dwutlenku siarki. Ich obecność świadczy o czystym powietrzu, natomiast zanik w danym obszarze może wskazywać na wzrost poziomu zanieczyszczeń. Dlatego są często wykorzystywane do monitorowania jakości powietrza w miastach i terenach przemysłowych.
Ochrona gatunków parasolowych, kluczowych i wskaźnikowych jest niezbędna do zachowania równowagi w ekosystemach i bioróżnorodności. Każdy z tych gatunków pełni unikalną rolę. Działania na rzecz ochrony tych gatunków, nie tylko pomagają w ich przetrwaniu, ale również przyczyniają się do zachowania innych organizmów oraz zasobów naturalnych.
Źródło:
https://www.ekologia.pl/srodowisko/gatunki-oslonowe-czym-sa-i-jak-pomagaja-w-ochronie-przyrody/#section-inne-przyklady-gatunkow-oslonowych-i-ich-znaczeniehttps://y2y.net/blog/why-are-grizzly-bears-called-umbrella-species/
