Są spotkania, których nigdy się nie zapomina. Do takich należy pierwsze dostrzeżenie jelonka rogacza – jednego z największych chrząszczy Europy, a największego w Polsce, prawdziwego olbrzyma, nazywanego także arystokratą lub królem rodzimej entomofauny. Wyróżnia go oczywiście „poroże”, stanowiące niemal połowę długości ciała samca owada. Gdzie go szukać w odmętach rodzimej przyrody? Czy łatwo o spotkanie z owadzim królem?
Czerwcowe wieczory to najlepszy moment dla obserwacji jelonków rogaczy. To właśnie teraz rozpoczyna się rójka owadów i efektowna walka o samice, kiedy to samce używają przypominających oręż jelenia żuwaczek.
Jak wygląda jelonek rogacz?
Jelonek rogacz (Lucanus cervus) jest chrząszczem wielkości niemal myszy domowej. Dorosłe samce owada osiągają długość ciała wynoszącą ok. 8 cm (mierzoną wraz z żuwaczkami). Dla porównania długość ciała myszy domowej wynosi od 7 do 12 cm mierzona bez ogona. Ogromne „poroże” samców może wynosić do 3,5 cm, a u samic żuwaczki nie są tak okazałe. W języku łacińskim cervus znaczy jeleń, stąd nazwa jelonka rogacza – Lucanus cervus.
Jelonek rogacz jest barwy ciemnobrązowej, trudno pomylić go z innym gatunkiem chrząszczy. Głowa samców jest duża i prostokątna, szersza od przedplecza, zaopatrzona w ogromne żuwaczki, łukowato wygięte w kolorze rdzawobrązowym lub brązowym, znacznie jaśniejszym od reszty ciała owada. Samice posiadają głowę mniejszą, węższą od przedplecza i zwężającą się ku przodowi. Są znacznie mniejsze od samców, długość ich ciała to 2,7-4,5 cm.
Fot. Samiec jelonka rogacza jest wielkości porównywalnej do myszy domowej
Źródło zdjęcia: Pixabay
Pierwsza para skrzydeł owada przekształcona jest w twardą i dużą pokrywę o metalowym połysku i ciemniejszych brzegach. Błoniaste skrzydła drugiej pary są dobrze wykształcone, dzięki czemu jelonki posiadają zdolność aktywnego lotu, z czego częściej korzystają samce.
Larwa jelonka posiada trzy pary nóg tułowiowych. Jest w typie pędraka o segmentowanym tułowiu i wielości do 1,35 cm. Jest masywna w kolorze jasnożółtym lub kremowym z dużymi, ciemnymi żuwaczkami.
Gdzie w Polsce występuje jelonek rogacz?
Kiedyś jelonek rogacz występował na obszarze całego kraju z wyjątkiem niektórych terenów górskich. Obecnie notowany jest najczęściej na terenie województwa lubuskiego oraz na Dolnym Śląsku. Znajdziemy go także na terenie województwa mazowieckiego, pomorskiego, wielkopolskiego i świętokrzyskiego.
Jelonek rogacz jest typowym drewnojadem. Najczęstszą jego rośliną żywicielską jest dąb, dlatego występuje w dębinach. Oprócz dębów występuje na innych drzewach liściastych, jak: buk, brzoza, wierzba, wiąz, olcha, grab, topola, lipa, jesion, kasztan i drzewa owocowe. Spotykany był także na drzewach iglastych – świerku i sośnie.
Spotkamy jelonka na grądach i łęgach oraz w starych parkach i sadach.
Fot. Jelonki rogacze najczęściej żywią się na dębach
Źródło: Pixabay
Czym żywi się jelonek rogacz?
Dorosłe formy jelonka rogacza żywią się sokami drzew, spijanymi ze zranień pni i gałęzi.
Larwy natomiast rozwijają się aż 5 lat w spróchniałym drewnie pni, przeważnie dębowych. Przepoczwarczają się zakopane w wilgotnej w glebie. Należą do przysmaków dzików, dlatego ich obecność można rozpoznać po śladach żerowania dzików.
Czy jelonek rogacz jest pod ochroną?
Jelonek rogacz stał się symbolem ochrony przyrody. Jego atrakcyjny wygląd czyni go łakomym łupem kolekcjonerów owadów. Wraz z wycinką starodrzewi i opryskami lasów został niemal całkowicie wytępiony. Od 1952 roku znajdował się pod ścisłą ochroną gatunkową, a od roku 2014 objęty jest ochroną częściową.
Jelonek rogacz wpisany jest do „Polskiej czerwonej księgi zwierząt. Bezkręgowce” jako gatunek wysokiego ryzyka, czyli silnie zagrożony wyginięciem w kraju w związku z zasięgiem wyspowym populacji oraz z wyraźną tendencją do stopniowego zanikania stanowisk. Wymieniony jest także w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej jako gatunek mający znaczenie dla Wspólnoty Europejskiej i kwalifikujący siedlisko jego występowania do objęcia obszarem Natura 2000.
