Odpad a produkt uboczny

Jak rozróżnić odpad od produktu ubocznego?

Podstawą prawną do właściwej identyfikacji jest ustawa „O odpadach” z dnia 14 grudnia 2012 roku, a obowiązująca od 23 stycznia 2013 roku. Zgodnie z nią odpadem jest każda substancja lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest obowiązany.

Jest to zatem bardzo szerokie pojęcie, pod którym może się kryć właściwie cokolwiek, co nie nadaje się do dalszego użytku, choć może podlegać recyklingowi. Ustawa wprowadza także pojęcie produktu ubocznego, czyli materiałów powstających w wyniku procesu produkcyjnego, choć ich wytwarzanie nie jest głównym celem tego procesu. 

Kiedy przedmiot lub substancja mogą być uznane za produkt uboczny?

W wyniku produkcji nie zawsze jednak powstają przydatne substancje lub przedmioty. Często są to nienadające się do wykorzystania odpady. Podstawowa różnica między odpadem a produktem ubocznym polega więc na tym, czy możliwe jest dalsze wykorzystanie. To jednak tylko jeden z kilku warunków, jakie muszą zostać spełnione łącznie, aby uprawomocnić uznanie za produkt uboczny. Pozostałe kryteria wymienione w ustawie to:

• Przedmiot lub substancja nadaje się do bezpośredniego wykorzystania bez dalszego przetwarzania, oprócz normalnej praktyki przemysłowej (np. pakowania).
• Jego powstawanie jest integralną częścią procesu wytwarzania innego produktu.
• Spełnia wszystkie wymagania prawne, a jego wykorzystanie nie spowoduje negatywnych skutków dla środowiska oraz zdrowia i życia ludzi.

Schemat decyzyjny pozwalający odróżnić produkt uboczny od odpadów

Dla łatwiejszego odróżnienia, czy dana substancja lub przedmiot może być uznana za produkt uboczny, przygotowaliśmy zestaw pytań umożliwiających szybką identyfikację. Wszystkie odpowiedzi muszą być twierdzące – inaczej mamy do czynienia z odpadem.

1. Czy przedmiot lub substancja powstały w sposób niecelowy, jako integralna część wytwarzania innego produktu?
2. Czy wykorzystanie materiału jest pewne?
3. Czy zamierzone wykorzystanie jest zgodne z prawem?
4. Czy materiał jest gotowy do wykorzystania bez konieczności dalszego przetwarzania?

Kto decyduje o uznaniu materiału za produkt uboczny?

Identyfikacja przedmiotu lub substancji jako produktu ubocznego spoczywa na jego wytwórcy. Jeżeli takie uznanie jest uzasadnione, producent zostaje prawnie zobligowany do zgłoszenia tego faktu Marszałkowi Województwa właściwemu ze względu na miejsce wytwarzania. W zgłoszeniu należy zamieścić:

• Oznaczenie wytwórcy materiału: NIP, Regon.
• Informacje o miejscu wytwarzania przedmiotu lub substancji przewidzianych do uznania za produkt uboczny.
• Wskazanie tych materiałów oraz ich masy.
• Opis całego procesu produkcyjnego, w którym są wytwarzane oraz opis procesu, w którym zostaną wykorzystane.
• Dowody potwierdzające wykorzystanie tych substancji lub przedmiotów w określonym celu. Przykładem takiego dowodu może być umowa z odbiorcą albo faktury za sprzedaż.
• Jeśli dołączenie dowodów nie jest możliwe, załącza się wyniki badań, w których odpowiednie laboratoria potwierdzają właściwości materiału. Podstawą jest tutaj art. 147a ustawy „Prawo ochrony środowiska” z dnia 27 kwietnia 2001 roku.

Pierwotnie obowiązywała zasada, że jeśli Marszałek Województwa w terminie trzech miesięcy od dnia otrzymania zgłoszenia nie wyrazi decyzji odmownej, przedmiot lub substancja zostaje uznana za produkt uboczny. Procedurę tę jednak zmodyfikowano i od 28 sierpnia 2018 roku wyeliminowana została tzw. milcząca zgoda.

W praktyce oznacza to, że przedmiot lub substancja mogą być uznane za produkt uboczny dopiero po otrzymaniu pozytywnej decyzji od Marszałka, wydanej po przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania administracyjnego, w tym zasięgnięcia opinii wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.

Produkt uboczny a odpad: podsumowanie

zamieszczone w ustawie o odpadach stawiają sprawę jasno, aby odpad mógł zostać uznany za produkt uboczny (w drodze decyzji) muszą zostać spełnione warunki z art. 10 w/w ustawy. Chociaż zarówno odpad jak i produkt uboczny powstają w wyniku procesów produkcyjnych, postępowanie z nimi znacząco się różni. 

Przedmiot/substancja uznane za produkt uboczny nie stanowią odpadów w świetle ustawy o odpadach. Przede wszystkim, po uznaniu odpadu za produkt uboczny (w drodze decyzji) wszystkie konsekwencje prawne, które niesie za sobą m.in. wytwarzanie, magazynowanie, przekazanie odpadów przestaje dotyczyć wytwórcy.  Produktu ubocznego nie ujmuje się również w BDO, ani nie składa się sprawozdań rocznych o ilości wytworzonego produktu ubocznego.

Autor: Paweł Pałasz