Plastikowe opakowania takie jak butelki, pojemniki, czy papierki nie powinny znajdować się w lesie, tylko w odpowiednim koszu na śmieci. Niestety porzucanie śmieci w nieodpowiednich miejscach zdarza się zbyt często. Jak reagują na to zwierzęta? Czy z ciekawości i chęci zaadaptowania się do nowych warunków znajdują nowy dom, czy jednak wpadają w śmiertelną pułapkę?
Obecność odpadów jest jednym z najpowszechniejszych problemów związanych z zanieczyszczeniem dzikiej przyrody dzisiejszych czasów. Pomimo wielu kampanii nawołujących do sprzątania lasów oraz kar za śmiecenie, w wielu miejscach stanowi to poważne zagrożenie.
Plastikowe opakowania, jako ekologiczna pułapka
Termin ekologiczna pułapka oznacza siedlisko, które z pozoru atrakcyjne, po zajęciu powoduje spadek sprawności zwierzęcia. Pojawianie się takich miejsc najczęściej wiąże się z przekształceniami środowiska przez człowieka. W tym przypadku — pojawianie się nowego elementu naśladującego naturalny składnik ekosystemu. Z plastikowych elementów ptaki budują gniazda lub uznają je jako pożywianie, a niektóre uznając je za potencjalny dom, wpadają w śmiertelną pułapkę.
Dlaczego dla nas bezużyteczne i niechciane odpady mogą być dla niektórych zwierząt atrakcyjnym miejscem? Imitujące otwory w ziemi butelki mogą być schronieniem dla bezkręgowców, a pozostała w nich zawartość może przywabiać słodkim zapachem zarówno owady jak i małe ssaki. Powodów może być wiele, jednak najważniejsze są wyniki badań, które pokazują jak wielkim i niezbadanym dotychczas zagrożeniem dla bioróżnorodności są plastikowe opakowania.
W badaniu opublikowanym w czasopiśmie „Science of the total environment” z 2022 roku naukowcy przeprowadzili analizę prawie tysiąca pojemników znalezionych w 10 lasach miejskich na terenie Wrocławia. W 56% opakowań po napojach znaleziono martwe zwierzęta – łącznie 10 162 osobniki, w tym najliczniejsze były owady, równonogi, pajęczaki i ślimaki. Ponadto w 348 (37%) wewnątrz znajdowały się żywe zwierzęta. Znaleziono również 23 kręgowce takie jak ssaki i jaszczurki.
Najwięcej martwych zwierząt znajdowano w dużych pojemnikach, bez szyjki, stworzonych z plastiku oraz szkła. Kolor był również istotnym czynnikiem – najliczniej zamieszkiwane były bezbarwne i zielone butelki.
W badaniach wykazano, że śmieci są uniwersalnym zagrożeniem dla bioróżnorodności zwierząt w Polsce, w tym gatunków zagrożonych i prawnie chronionych.
Dla jednych śmieć – dla drugich przytulny dom
Niektóre ze zwierząt mają zdolność do swobodnego poruszania się w obrębie porzuconego opakowania, nie wpadając w pułapkę. W ten sposób znajdując nową, niezajętą niszę ekologiczną, tworzą miejsce życia.
Mrówki są znane z dużej plastyczności oraz budowania gniazd w niecodziennych miejscach takich jak muszle ślimaków, pustych gałązkach, gniazdach ptaków, czy miejscach stworzonych przez człowieka.
W najnowszym badaniu opublikowanym w „Insectes Sociaus” w 2025 roku naukowcy stwierdzili przypadki gniazdowania mrówek w wyrzuconych pojemnikach. 6 z 29 znalezionych gatunków mrówek zajmuje takie miejsca jako alternatywne dla stworzenia kolonii. Natomiast badania przeprowadzone w 2018 roku wykazały, że mrówki najczęściej wykorzystywały brązowe butelki plastikowe i szklane. Gniazda mrówek znaleziono w 41 z 939 zebranych pojemników.
Skoro pojemniki zwabiają dużą ilość zwierząt do środka, niektóre z nich postanowiły to wykorzystać jako taktykę łowiecką. Zaobserwowano pajęcze sieci w obrębie butelek oraz kokony z ofiarami, co świadczy o skutecznym miejscu na polowanie. Ponadto pająki są grupą, która w mniejszym stopniu staje się ofiarą tych pułapek ekologicznych, dzięki umiejętności poruszania się po płynnych powierzchniach. Dla tych zwierząt plastikowe opakowania mogą służyć również jako schronienie oraz miejsce rozrodu.
Człowieku – sprzątaj po sobie!
Pomimo potwierdzonych przypadków zasiedlania i wykorzystywania porzuconych opakowań w lasach przez zwierzęta, jest to niewielki odsetek pozytywnego wpływu zaśmiecania lasów. Ogromna ilość zwierząt uwięzionych w plastikowych opakowaniach mówi sama za siebie. To my przyczyniamy się do zmniejszania bioróżnorodności oraz bezsensownej śmierci wielu gatunków.
Zaśmiecanie lasów nie tylko zabija zwierzęta, ale również zabiera powierzchnię dla rozwoju roślin, zmniejsza walory rekreacyjne terenów oraz może być niebezpieczne dla całego ekosystemu leśnego, tworząc np. niekontrolowane pożary. Dbajmy o nasze lasy oraz zamieszkujące je stworzenia.
Źródła:
Kolenda, Krzysztof, et al. „Bottled & canned–Anthropogenic debris as an understudied ecological trap for small animals.” Science of the Total Environment 837 (2022): 155616.
Kolenda, Krzysztof, et al. „Living in discarded containers: spiders explore a new niche created by littering in urban woodlands.” Biodiversity and Conservation 30.6 (2021): 1637-1654.
Zięcina, D., Kolenda, K., Kadej, M. et al. Who nests in the anthropogenic debris?–A case study of ground-dwelling ants. Insect. Soc. (2025). https://doi.org/10.1007/s00040-025-01026-0
