Gatunki zagrożone na świecie są klasyfikowane według kryteriów Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN), która od 1964 roku prowadzi Czerwoną Księgę Gatunków Zagrożonych. To najważniejsze globalne źródło informacji na temat stanu zwierząt, roślin i grzybów, dostarczające kompleksowych danych o ich populacjach oraz działaniach ochronnych.
Strażnik zagrożonych gatunków
Czerwona Księga klasyfikuje gatunki w oparciu o szczegółowe kryteria, takie jak wielkość populacji, zasięg występowania czy tempo spadku liczebności, co pozwala określić ich stopień zagrożenia. Dzięki temu jest ona nie tylko źródłem wiedzy naukowej, ale także fundamentem decyzji politycznych. Odnosi się to do ustanawiania zakazów handlu gatunkami oraz planowania działań ochronnych na poziomie krajowym i międzynarodowym.
Początki Czerwonej Księgi sięgają 1964 roku, kiedy to po raz pierwszy opublikowano listę gatunków zagrożonych wyginięciem. Od tamtej pory, dokument ten jest regularnie aktualizowany, obejmując coraz więcej gatunków i stając się światowym standardem w ochronie przyrody. Obecnie jest uznawany za jeden z najważniejszych wskaźników stanu bioróżnorodności na świecie. Alarmuje o zagrożeniach i inspiruje do podejmowania działań mających na celu ochronę życia na Ziemi.
Kategorie i kryteria Czerwonej listy IUCN
Czerwona Lista IUCN klasyfikuje gatunki według dziewięciu kategorii, które odzwierciedlają stopień ich zagrożenia wyginięciem. Ocena gatunków opiera się na pięciu kryteriach, w tym:
- wielkość populacji – liczba osobników oraz tempo jej zmian w czasie;
- zasięg geograficzny – obszar, na którym występuje dany gatunek, oraz stopień fragmentacji jego siedlisk;
- dynamika populacji – wzrost lub spadek liczebności populacji w odniesieniu do zagrażających czynników;
- struktura populacji – analiza subpopulacji oraz ich zdolność do przetrwania;
- prawdopodobieństwo wyginięcia – oszacowanie ryzyka całkowitego zaniku gatunku w określonym czasie.
Na podstawie tych kryteriów gatunki są klasyfikowane w jednej z następujących kategorii:
- Extinct (EX) – gatunek wymarły; nie ma żadnych znanych osobników żyjących.
- Extinct in the Wild (EW) – gatunek wymarły w środowisku naturalnym; przetrwał jedynie w hodowlach lub sztucznych warunkach.
- Critically Endangered (CR) – krytycznie zagrożony; ryzyko wyginięcia jest ekstremalnie wysokie.
- Endangered (EN) – zagrożony; gatunek stoi przed bardzo wysokim ryzykiem wyginięcia w najbliższej przyszłości.
- Vulnerable (VU) – narażony; wysoka podatność gatunku na wyginięcie w średnim okresie.
- Near Threatened (NT) – bliski zagrożenia; gatunek może wkrótce zostać uznany za zagrożony.
- Least Concern (LC) – najmniejszej troski; gatunki obecnie nieuznawane za zagrożone.
- Data Deficient (DD) – brak danych; niewystarczające informacje do oceny ryzyka wyginięcia.
- Not Evaluated (NE) – nieoceniony; gatunek nie został jeszcze sklasyfikowany.
Gatunki sklasyfikowane jako Vulnerable, Endangered i Critically Endangered zbiorczo określane są mianem „zagrożonych” (threatened categories). Ponadto w niektórych ocenach regionalnych stosowane są dodatkowe kategorie: Regionally Extinct (RE) – wymarłe regionalnie, oraz Not Applicable (NA) – kategoria nie dotyczy (gatunek nie podlega ocenie w danym regionie, np. gatunek obcy, gatunek migrujący).
Globalne zagrożenie bioróżnorodności – alarmujące dane
Do tej pory na Czerwonej Liście IUCN uwzględniono ponad 166 000 gatunków, z czego ponad 46 300 gatunków jest zagrożonych wyginięciem (VU, EN, CR). Stanowi to 28% wszystkich ocenionych gatunków.
Wśród najbardziej zagrożonych grup znajdują się sagowce (71%), korale rafowe (44%) oraz płazy (41%). Równie niepokojąca sytuacja dotyczy rekinów i płaszczek (37%) oraz drzew iglastych (34%). Znacznie mniejszy, choć nadal istotny odsetek zagrożenia, odnotowano wśród wybranych skorupiaków (28%), ssaków (26%), i gadów (21%).
Dane te wskazują na pilną potrzebę ochrony przyrody i działań na rzecz zachowania gatunków w ich naturalnych siedliskach.
Źródło: https://www.iucnredlist.org/
