Storczyki występujące w Polsce są równie piękne i kolorowe, jak te rosnące w tropikach. Kojarzone z egzotyką kwiaty można spotkać na łąkach, czy w lasach w towarzystwie dobrze nam znanych gatunków. Storczyki pomimo, że mniejszych rozmiarów zachwycają kolorami oraz różnorodnością nawet w naszym kraju. Jakie gatunki możemy spotkać oraz gdzie ich szukać?
W Polsce wyróżniamy 46 gatunków storczyków, a uwzględniając niektóre podgatunki można naliczyć ich 52. Pomimo, że jest to zaledwie ułamek różnorodności, tych liczących ponad 25 tysięcy gatunków, nasza reprezentacja prezentuje się bardzo kolorowo.
Gdzie rosną storczyki w Polsce?
Storczyki to rośliny z reguły rzadkie, jednak przy odrobinie szczęścia możemy spotkać zarówno pospolite gatunki, jak i te szczególnie ciężkie do zaobserwowania.
Rośliny te wbrew ich tropikalnym krewniakom nie często żyją na drzewach oraz posiadają korzenie powietrzne. Spotkamy je tam, gdzie pospolite kwiaty polne, czy inne popularne rośliny. Storczyki występujące w Polsce znajdziemy w najróżniejszych siedliskach, rozpoczynając od łąk i torfowisk, przez ciepłolubne zarośla, aż po lasy liściaste i bory. Rośliny te żyją również w terenach górskich.
Okazuje się, że te okazałe kwiaty upodobały sobie również tereny przekształcone przez człowieka. Kwitną często w rowach, na skrajach dróg, składach drewna, czy nawet hałdach, wyrobiskach i kamieniołomach.
Storczyki głównie upodobały sobie trzy regiony, gdzie występują najliczniej. Szukanie ich będzie najskuteczniejsze w północnej Polsce, na Wyżynie Południowopolskiej oraz w górach – Sudetach i Karpatach.
Większość z nich kwitnie w maju i czerwcu, a nawet na początku lipca w górach.
Jak wyglądają polskie storczyki?
Storczyki w Polsce przybierają najrozmaitsze kształty i wielkości. Okwiat składa się zwykle z kielicha i korony. Ich płatki rozmieszczone są w 3-krotnych okółkach. Jeden z wewnętrznych płatków okwiatu przekształca się w warżkę – strukturę, która przywabia owady oraz stanowi dla nich lądowisko.
Niektóre z gatunków storczyków stały się mistrzami przywabiania zapylaczy. Ich warżki posiadają plamki i linie oraz wytwarzają nektar, które pomagają owadom znaleźć do nich drogę.
Jeden z gatunków – kruszczyk szrokolistny poszedł o jeden krok dalej w tej sztuce, wytwarzając nektar o działaniu narkotycznym na zapylaczy. Storczyki z rodzajów Andrena i Halictus produkują związki przypominające feromony płciowe pszczół. Dzięki tej strategii skutecznie przywabiają owady.
Dodatkowo obuwik pospolity wykształcił kwiaty, które dzięki charakterystycznemu kształtowi służą jako pułapka. Nie wydziela on nektaru, a zapylaczy przywabia intensywnym waniliowo-cytrynowym zapachem. Zachęcony owad ześlizguje się po pokrytej śliską i woskowatą substancją warżce o rozdętej strukturze. Lądując na dnie zostaje oblepiony pyłkiem, a droga wydostania się na zewnątrz po włoskowej ściance skutkuje zapylaniem kolejnego kwiatu. Obuwik pospolity zyskał swoją polską nazwę właśnie od rozdętej i żółtej warżki, która przypomina trzewik. Jest on jednym z bardziej okazałych storczyków w polskiej florze.
Kolejnym ciekawym przykładem jest dwulistnik muszy, którego kwiaty imitują kształt owadów. Dzięki temu do jego zapylenia dochodzi przez proces tzw. pseudokopulacji przez samce grzebaczowatych.
Czy storczyki są pod ochroną w Polsce?
Storczyki są roślinami wrażliwymi na zmiany środowiska w którym rosną. Nie tylko są silnie związane z zapylaczami, ale i grzybami. Kwiaty te żyją wyłącznie w symbiozie z grzybem, tworząc związek zwany symbiozą wewnętrzną (endogeniczna). To nasiona potrzebują pomocy grzybów, aby wykiełkować. Ponadto zaopatrują storczyki w substancje odżywcze, których potrzebują z racji skromnych systemów korzeniowych. Grzyb w zamian dostaje jedynie niewilskie ilości witamin i związków azotowych. Niektóre gatunki takie jak gnieźnik leśny i storzan bezlistny to gatunki bezzieleniowe, które nie przeprowadzają fotosyntezy. Rośliny te żyją tylko i wyłącznie dzięki uprzejmości, lub raczej ubezwłasnowolnienia grzybów – pasożytując na nich.
Wszystkie gatunki storczyków są objęte ochroną. Pomimo pięknego wyglądu wielu z nich, zabronione jest ich zrywanie. Storczykom zagraża przekształcanie siedlisk np. zarastanie niekoszonych łąk, czy niewłaściwa gospodarka niszcząca gleby. Wiele gatunków jest zagrożona wyginięciem oraz podlega ochronie czynnej.
Polskie storczyki są roślinami różnorodnymi i przyciągającymi wzrok w równym stopniu, jak ich tropikalni krewniacy. Dbajmy o te niesamowite kwiaty i chrońmy ich stanowiska w całej Polsce. Przy kolejnym spacerze zwróćmy uwagę pod nogi i przyjrzyjmy się z bliska tym pięknym roślinom.
Źródła:
Małgorzata Karczewska „Dzikie orchidee. Część I” Białowieski Park Narodowy
