Zmiany klimatu przyczyniają się do drastycznego pogorszenia warunków życia dla większości gatunków na Ziemi m.in. dla drzew. W związku z tym nadejdą zmiany w składzie gatunkowym ekosystemów leśnych w Polsce. Leśnicy już teraz zauważają, że sosna, stanowiąca większą część drzew w lasach, zamiera. Jakie inne gatunki znikną z terenu Polski? Jaki wpływ na ekosystemy leśne mają zmiany klimatu?
Wpływ zmian klimatu na lasy
Klimat jest głównym czynnikiem wpływającym na występowanie poszczególnych gatunków w danym regionie. Zmiany, takie jak wzrost średniej temperatury, deficyt opadów czy coraz częściej zdarzające się ekstremalne zjawiska pogodowe, przyczyniają się do zmian warunków siedliskowych. Już teraz coraz więcej drewna pozyskuje się z posuszu czy wywrotów powstałych na skutek oddziaływania wiatrów, gradacji szkodliwych owadów, zakłóceń stosunków wodnych, a nawet zanieczyszczeń powietrza.
W lasach wyższe temperatury mogą umożliwić rozwój inwazyjnych gatunków owadów, m.in. kornika, który w ciągu ostatniej dekady doprowadził do wzrostu szkód w wielu drzewostanach w Polsce. Ponadto wraz ze zmianą klimat,u pojawiają się także nowe patogeny. Już od kilkunastu lat leśnicy obserwują u jesionów chorobę wywołaną przez grzyba Hymenoscyphus fraxineus. Trwa także ekspansja opieńki miodowej, która przede wszystkim atakuje korzenie.
Naukowcy alarmują, że postępujące ocieplenie klimatu sprawia, że preferująca ciepłe warunki jemioła zaczyna coraz bardziej zagrażać drzewom. Według leśników coraz więcej borów sosnowych zostało skolonizowanych przez tego pasożyta, który jeszcze kilkadziesiąt lat temu atakował głównie drzewa liściaste.
Jakie gatunki drzew znikną z polskich lasów?
Według naukowców w perspektywie lat 2061-2080 sosna, modrzew, jodła, świerk i brzoza, czyli dotychczas główne gatunki lasotwórcze w Polsce, znajdą się poza optimum klimatycznym na prawie całym terenie kraju. To znaczy, że warunki środowiskowe nie będą sprzyjać występowaniu tych drzew, a w konsekwencji będą znacznie bardziej narażone na czynniki biotyczne i abiotyczne. Wraz z tymi gatunkami może zginąć wiele innych roślin, grzybów, a nawet zwierząt! Prawdopodobnie sosna, modrzew, jodła, świerk i brzoza będą występowały jedynie w wysokich górach oraz na Pomorzu, gdzie będą miały odpowiednie warunki siedliskowe.
Jakie gatunki zastąpią sosny i świerki?
Według ekspertów, w miejsce lasów sosnowych czy świerkowych, pojawiają się drzewa liściaste, przede wszystkim dąb szypułkowy i bezszypułkowy oraz buk zwyczajny. Gatunki te potrafią dostosować się do zmieniających się warunków środowiskowych. Ponadto, wskutek zmian klimatu, zwiększy się zasięg geograficzny jodły oraz jesionu wyniosłego.
Z obserwacji ekspertów wynika, że ocieplenie sprzyja odnawianiu się gatunków rodzimych dla Europy, takich jak klon, grab, wiąz polny oraz lipa, które dotychczas pełniły rolę jedynie gatunków domieszkowych. Jednak, w wyniku zamierania drzew lasotwórczych, gatunki te mogą zwiększyć udział oraz przyczynić się do zwiększenia odporności lasów.
W Polsce optimum klimatyczne znajdą także introdukowane gatunki obce, takie jak bożodrzew gruczołowaty, jesion pensylwański, dąb czerwony, robinia akacjowa czy czeremcha amerykańska. Niestety, wprowadzanie gatunków obcych wiąże się z tym, że jeżeli osiągną sukces, to rozprzestrzeniają się bardzo szybko i mogą mieć negatywny wpływ na ekosystemy.
Polskie lasy w przyszłości będą miały mniej gatunków iglastych, a więcej gatunków liściastych. Oznacza to, że do dna lasu będzie docierać mniejsza ilość światła. W związku z tym, będzie ustępować wiele gatunków roślin, grzybów czy owadów, występujących w runie leśnym, co wpłynie na bioróżnorodność całego ekosystemu.
Konieczne zmiany w gospodarce leśnej
Lasy spełniają kilka funkcji takich jak produkcja drewna, ochrona klimatu poprzez akumulację węgla oraz ochrona bioróżnorodności. Jednak, w wyniku nadchodzących zmian, leśnicy będą mieć mniej gatunków do dyspozycji, aby o wszystkie cele gospodarki leśnej zadbać. Dlatego konieczne są zmiany w zarządzaniu lasami. Plany urządzenia lasów, które obecnie są weryfikowane co 10 lat, powinny być bardziej dynamiczne i elastyczne.
Szczególnie wrażliwe na zmiany klimatu są drzewostany monokulturowe. W takich lasach przebudowa jest potrzebna najpilniej i leśnicy już od parudziesięciu lat działają, wprowadzając gatunki domieszkowe dostoswane do warunków siedliskowych i wzbogacając skład gatunkowy. W kwestii przebudowy monokultur iglastych na lasy liściaste ważne jest, aby dobrze rozplanować udział dębów czy buka oraz wybrać odpowiednie dla tych gatunków siedliska.
Eksperci uważają, że wśród ważniejszych wyzwań jest ochrona starych lasów oraz wyeliminowanie wycinki w obszarach cennych przyrodniczo i w ich bliskim sąsiedztwie. Lasy o charakterze naturalnym, bogate w różnorodność gatunkową, w tym również mchów i porostów, które ograniczają utratę wody. Im bardziej naturalny i dziki las, tym lepiej sobie radzi zarówno z coraz bardziej ekstremalnymi warunkami pogodowymi, ale również pomaga całemu środowisku ograniczać negatywne efekty zmiany klimatu, ograniczając susze, ale także przeciwdziałając powodziom.
Przykładowe źródła:
