Mikroplastik to małe kawałki plastiku o średnicy mniejszej niż 5 milimetrów, występujące w różnych kształtach i kolorach oraz pochodzące z wielu rodzajów materiałów. Do najpopularniejszych należą: polietylen (PE), polipropylen (PP), polichlorek winylu (PVC), polistyren (PS), poliuretan (PUR) oraz politereftalan etylenu (PET). Spotykamy je w wodach oceanicznych, glebie, a nawet w powietrzu, co sprawia, że stanowią globalne zagrożenie o trudnych do oszacowania konsekwencjach.
Tworzywa sztuczne ze względu na niskie koszty produkcji, a przede wszystkim trwałość, stały się integralną częścią naszej codzienności. Przez ostatnie 40 lat ich użycie wzrosło około 25-krotnie, a produkcja, oszacowana na rok 2021, przekracza 380 milionów ton. Niestety, ich nadmierna obecność w środowisku wiąże się z poważnymi skutkami zarówno dla ekosystemów, jak i zdrowia człowieka.
Różne źródła mikroplastiku
Wyróżniamy mikroplastik pierwotny i wtórny. Mikroplastik pierwotny to plastikowe cząstki, które od początku mają rozmiar mikro. Główne źródła jego występowania to pranie syntetycznych ubrań (35% pierwotnego mikroplastiku), ścieranie opon samochodowych w trakcie jazdy (28%) oraz pył miejski (24%).
Z kolei mikroplastik wtórny jest wynikiem rozkładu większych fragmentów plastiku na mniejsze cząstki pod wpływem warunków atmosferycznych i erozji. Stanowi on od 69% do 81% mikroplastiku występującego w wodach mórz i oceanów.
Wszechobecność w środowisku
Drobne cząstki plastiku są obecne w niemal każdym środowisku, w tym w glebie, wodzie i powietrzu. Coraz więcej badań wskazuje na ich obecność w glebie uprawnej, co może negatywnie wpływać na rolnictwo i jakość żywności. Zanieczyszczenie gleby mikroplastikiem pochodzi m.in. z nawozów organicznych, osadów ściekowych oraz degradacji plastikowych opakowań. Cząsteczki plastiku zakłócają funkcjonowanie ekosystemów glebowych, utrudniając procesy biologiczne i ograniczając rozwój roślin. Mogą być również wchłaniane przez rośliny, co skutkuje ich obecnością w żywności.
W ekosystemach wodnych fragmenty plastiku stanowią poważne zagrożenie. Trafiając do organizmów wodnych, mogą się kumulować w ich ciałach, prowadząc do bioakumulacji, szczególnie w przypadku drapieżników na szczycie łańcucha pokarmowego. Zjawisko to dotyczy również ludzi, którzy narażeni są na spożycie mikroplastików obecnych w żywności, wodzie pitnej i powietrzu.
Badania naukowe prowadzone od początku XXI wieku wykazały, że plastik oraz jego mniejsze fragmenty (mikroplastiki i nanoplastiki – od 1 do 1000 nanometrów średnicy) nie tylko oddziałują na środowisko, ale także na organizmy żywe.

Szereg skutków dla zwierząt
Wiele zwierząt jest podatnych na działanie mikroplastiku. Ryby, skorupiaki, ptaki i ssaki morskie często połykają mikroplastik, myląc go z jedzeniem. Skutki tego zjawiska mogą być poważne zarówno dla zdrowia zwierząt, jak i dla ekosystemów.
Mikroplastik gromadzi się w żołądku oraz jelitach i prowadzi do zatykania przewodów pokarmowych, co utrudnia prawidłowe trawienie. Jest również przyczyną podrażnień oraz uszkodzeń fizycznych. Ponadto mikroskopijne rozmiary tych cząstek sprawiają, że ich usunięcie z organizmu jest trudne, a długotrwała obecność plastiku w ciele prowadzi do potencjalnych toksycznych skutków. Zmniejszenie apetytu oraz zaburzenia naturalnych nawyków żywieniowych wywołują niedożywienie i osłabienie organizmów.
Te efekty mają poważne skutki zdrowotne – zwiększają ryzyko chorób oraz obniżają zdolność do reprodukcji. Jest to szczególnie niepokojące w przypadku gatunków już zagrożonych wyginięciem, a także dla populacji, które dodatkowo są narażone na utratę siedlisk, działalność człowieka i zmiany klimatyczne.
Negatywny wpływ na zdrowie ludzi
Plastikowe zanieczyszczenia mogą oddziaływać na zdrowie ludzi na różne niekorzystne sposoby. Cząsteczki plastiku wywołują reakcje zapalne w organizmach, prowadząc do uszkodzeń komórek. Dodatkowo, często zawierają toksyczne chemikalia, takie jak ftalany, BPA (Bisfenol A) czy metale ciężkie, które zakłócają funkcjonowanie układu hormonalnego.
Mikroplastiki mogą również pełnić rolę nośników niebezpiecznych substancji, jakimi są pestycydy czy PCB, które stanowią dodatkowe zagrożenie. Dzieci są szczególnie podatne na ich negatywne skutki, ponieważ spożywają większe ilości żywności i wody w stosunku do swojej masy ciała i mają mniej rozwinięty układ immunologiczny. Mikroplastiki mogą także przenikać przez łożysko w ciele matki, co jest niebezpieczne dla rozwijających się płodów.